Denis Villeneuve’s tweede samenwerking met Jake Gyllenhaal overtreft zijn vorige. De verfilming van het boek De man in duplo van José Saramago is een kruising tussen Alfred Hitchcock’s dubbelgangerfilms en David Lynch’s droomachtige puzzelfilms. Met een geheel eigen stijl en sterk acteerwerk van met name Gyllenhaal behoort Enemy tot één van de bijzonderste, origineelste en sterkste films van het begin van 2014.
De vorige samenwerking tussen Villeneuve en Gyllenhaal, Prisoners, werd door veel media al tot de beste film van 2013 benoemd. Ook Incendies uit 2010 leverde de Canadese regisseur veel prijzen op. Met die twee films liet Villeneuve al zien spannende en mysterieuze films te kunnen maken, maar met Enemy doet hij er nog een schepje bovenop. Jake Gyllenhaal speelt hier een dubbelrol. We zien hem eerst als de geschiedenisdocent Adam die een eentonig leven leidt en een saaie relatie heeft met zijn knappe vriendin, gespeeld door Mélanie Laurent. Wanneer Adam een lokale film bekijkt, ziet hij een figurant die erg op hem lijkt. Hij gaat op zoek en komt uit bij Anthony: een bijrolacteur die een wel erg luxe leven leidt met zijn zwangere vrouw. Adam komt in contact met Anthony en hun ontmoetingen beginnen gevaarlijke vormen aan te nemen. Anthony begint te vallen voor de vriendin van Adam, en brengt de nacht met haar door. Adam doet dit vervolgens met de vrouw van Anthony.
Daarnaast is er ook nog het terugkerende motief van een spin, waarover de acteurs een contract hebben getekend om niets over naar buiten te brengen. Bij het bekijken van de film staat de spin symbool voor iets, maar waarvoor is niet meteen duidelijk. De spin zien we in het begin van de film in een Eyes wide shut-achtige seksclub, waarin een vrouw een grote spin doodtrapt met haar hoge hakken. Ook subtielere hints van de spin zien we in bijvoorbeeld een gebroken – op een spinnenweb lijkende – autoruit.
Dan is er gedurende de film ook nog de vraag of Adam en Anthony één en dezelfde persoon zijn, of dat ze echt dubbelgangers van elkaar zijn. Ze zijn namelijk identiek aan elkaar, zelfs later in het leven opgelopen littekens hebben ze gemeen. Aan de andere kant hebben ze heel verschillende levens en karakters. Anthony is alles wat Adam zou willen zijn: hij is acteur, leidt een luxe leven, rijdt rond op z’n motor, heeft een vrouw en een kind in aantocht. Zelfs de twee blonde vrouwen lijken op elkaar. Ook hier is geen duidelijk antwoord op, en op internet gaan al de levendigste fantasieën rond. Moeten we de film begrijpen door Adam en Anthony samen te smelten tot één persoon: een getrouwde man die acteur was, maar nu zijn vrouw een kindje krijgt weer terug gaat naar lesgeven, er een affaire op na houdt en weer terugverlangt naar zijn eigen vrouw? Wat betekent dat in ieder persoon twee kanten zitten? Of bestaan Adam en Anthony echt als twee verschillende personen naast elkaar en gaat de film over wat er kan gebeuren als je probeert in het leven van iemand anders te kruipen?
Villeneuve lijkt het antwoord hierop niet zo nodig te willen geven en dat hoeft ook niet om van de film te genieten. Gedurende de film lijkt het al duidelijk te worden dat we als kijker geen eenduidig antwoord zullen krijgen. De film laat je achter met een duizelingwekkend gevoel, met de laatste scène als – eng! – hoogtepunt. De film heeft onderliggende thema’s als (onbereikbare) liefde, dromen en haast ziekelijke drang voor de ander – of juist jezelf. Enemy is een mengeling van spanning, emotie en de behoefte om de film te begrijpen. De film heeft een geheel eigen stijl met een constant geel- en bruine waas. Net als David Lynch is Denis in staat is om ongelooflijke enge scènes in zijn film te stoppen zonder dat hun films horrors zijn. Net als Lynch creëert Villeneuve een puzzelfilm waarin het antwoord niet direct in de film terug te zien is. Hij maakt gebruik van spannende, harde en bijna bombastische muziek, bijvoorbeeld wanneer we een levensechte en reusachtige grote spin boven de stad zien. Dit horen we ook terug in films van Hitchcock, die het thema van de dubbelganger in films als Vertigo(1958) verwerkte. Villeneuve combineert de twee regisseurs en weet daarnaast een geheel eigen stijl te creëren, wat een indringende film oplevert die dagen na het kijken nog door je hoofd blijft spoken.
eerder verschenen op blikonline
Yasmin Wegman 